Obrońca dla każdego

Wraz z nowelizacją lipcową Kodeksu Postępowania Karnego (o której wspominam chyba w każdym poście) wprowadzono diametralną zmianę odnośnie warunków, jakie musi spełnić podejrzany lub oskarżony w przypadku ubiegania się o profesjonalnego obrońcę z urzędu. Ponadto należy zauważyć, iż nowelizacja zróżnicowała warunki, które należy spełnić, aby doszło do ustanowienia obrońcy w postępowaniu przygotowawczym i sądowym.

W postępowaniu przygotowawczym, obrońca z urzędu może zostać ustanowiony na podstawie art. 78 KPK. Aby do tego doszło, podejrzany musi złożyć stosowny wniosek oraz wykazać, iż jego stan majątkowy uniemożliwia mu ustanowienie obrońcy z wyboru. Nie ma przy tym znaczenia, czy podejrzany wcześniej korzystał z pomocy obrońcy z wyboru, a jeśli tak to z jakiego powodu został on zwolniony ze swoich obowiązków. Nie musi ponadto wskazywać, iż ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości.

Należy podkreślić, że art. 78 KPK (co odnosi się również do postępowania sądowego) nie daje prawa podejrzanemu do wyboru osoby obrońcy. Z prawa podejrzanego do żądania, wyznaczenia obrońcy z urzędu, nie można wyprowadzać wniosku, iż sąd ma wyznaczyć pełnomocnika wyłącznie w osobie wskazanej przez wnioskodawcę. Organ ustanawiający może jednak wziąć pod uwagę życzenie wnioskodawcy, w szczególności jeśli wskazywana osoba wcześniej była jej pełnomocnikiem.

Inaczej kształtuje się natomiast prawo oskarżonego (a więc postępowanie sądowe) do ustanowienia obrońcy z urzędu. Kwestię tę reguluje art. 80a KPK. Zgodnie z jego treścią sąd lub referendarz sądowy ustanawiają na wniosek oskarżonego obrońcę z urzędu w postępowaniu jurysdykcyjnym, gdy nie zachodzą przypadki obrony obligatoryjnej z art. 79 i 80 KPK.

Podstawą odmowy wyznaczenia obrońcy w tym trybie jest funkcjonowanie obrońcy z wyboru albo konieczność wyznaczenia obrońcy z urzędu w trybie art. 81 KPK. Wyznaczenie obrońcy w trybie art. 81 KPK nakłada na niego obowiązek udziału w rozprawie głównej.

Należy również podkreślić, iż ustawą z 12.6.2015 r. o zmianie ustawy KPK ustawodawca wprowadził możliwość zaskarżenia zarządzenia prezesa sądu oraz postanowienia sądu stanowiących o odmowie ponownego wyznaczenia obrońcy. Zażalenie na zarządzenie prezesa przysługuje do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, zaś na postanowienie sądu w tej kwestii do innego równorzędnego składu tego sądu. 

Wprowadzona reguła ma zapewnić możliwość prowadzenia skutecznej obrony i nie dopuścić do braku możliwości korzystania z profesjonalnego zastępstwa procesowego.

Z drugiej jednak strony, wprowadzenie darmowego obrońcy z urzędu dla wszystkich, bez względu na stan majątkowy, wydaje się zbyt daleko idącym krokiem, nadmiernie obciążającym budżet państwa. Z pomocy tej mogą bowiem korzystać osoby, których stan majątkowy pozwoliłby na ustanowienie nie jednego, maksymalną liczbę obrońców w postępowaniu.